به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست “ما و میراث فکری جلال آل احمد” به همت گروه فلسفه خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز سه شنبه ۳ بهمن ۱۴۰۲ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. مالک شجاعی دبیری این نشست را برعهده داشت. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
محمدحسین دانایی: برخود گزینشی باعث شده است که ما آل احمد ناقصی را داشته باشیم
محمدحسین دانایی از نویسندگان کشور، ابراز داشت: من بیشتر روی قضیه «ما» تمرکز می کنم. منظور از ما، کسانی در جامعه است که اهل علم، کتاب و تحصیل باشند. این ما، یک موجود جالب و در عین حال پیچیده است. تا وقتی که دستش به قدرت نرسیده است، چهره مظلومی دارد اما دستش که به قدرت می رسد، رفتارش عوض می شود. مرحوم آل احمد، کلیتش را هر دو گروه این ور و آن ور میز مورد تعرض قرار داده اند و تبدیل به یک موجود مصلح کردند و آن چیزی که مفقود است، آل احمد به شکل کامل است.
وی افزود: برخورد گزینشی باعث شده است که ما آل احمد ناقصی را داشته باشیم. این رفتارها باعث شده است که جریان روشنفکری کشور به حال نزاری برسد. خوشبختانه یادداشت های روزانه مرحوم آل احمد از گزند در امان مانده است. به گفته بزرگ بزرگ علوی، شاهکار آل احمد، خاطرات او است. بزرگ ترین میراث آل احمد، خود او است که یاد می دهد چگونه هم با خودمان و هم با جامعه شجاع و صریح باشیم. او همیشه حقیقت را می گفت حتی اگر علیه خودش بود.
مقصود فراستخواه: آل احمد یکی از مهم ترین پایه گذاران دوره پیشا مردم شناسی در ایران است
مقصود فراستخواه از اساتید دانشگاه، اظهار داشت: تنشی در ذهن و روحم وجود دارد به نام تخریب میراث. من نمیدانم چطور شده است که ما به جای تحلیل، میراث مان را تخریب می کنیم؟ ما نیاز به تأمل بافت مند شده درباره آل احمد داریم. ما در دوره آل احمد یک عقل نخبگانی داشتیم و یک عقل ابزاری. عقل فرهنگی از عقل نخبگانی بود که جلال به آن تعلق داشت.
وی افزود: عناصر اصلی میراث آل احمد عبارتند از نقد اصیل اجتماعی که مثلا جلال می خواهد فراموش شدگان را رؤیت پذیر کند. مورد بعدی، نوعی فهم فرهنگی نسبتا عمیق است. در جلال یک سطحی از تلخ اندیشی وجود دارد. او حاوی نوعی آگاهی نیهلیستی است. جلال تقلایی است برای مواجهه با پوچی و با گزارش انتقادی از پوچی عبور می کند. آل احمد یکی از مهم ترین پایه گذاران دوره پیشا مردم شناسی در ایران است.
محمدسالار کسرایی: جلال به درستی آنومی دوره گذار را نشان می دهد
محمدسالار کسرایی از اساتید دانشگاه، ابراز داشت: از دوسال پیش روی بحث غرب زدگی به عنوان یک گفتمان تمرکز کرده ام. آثار آل احمد با قلمی روان، آدمی را به دنبال خود می کشد. این انسان، علاوه بر مطالعه و نوشتن، خودش هم اهل عمل است. مجموعه این صفات، جلال را تبدیل به یک نویسنده قهار می کند.
وی افزود: نسل اول روشنفکران ایرانی، عارضه را در انحطاط می بینند که چرا ما چنین هستیم و غرب چنان است و تبلور آن در مشروطیت است. نسل بعدی روشنفکران ایرانی کم کم از غرب احساس ترس می کنند که به عنوان مثال در داستان کوتاه «فارسی شکر است» از جمالزاده دغدغه نویسنده مشخص است. بنابراین کم کم گفتمانی به نام غرب زدگی در حال شکل گرفتن بوده است. حتی جلال هم غرب را خوب تعریف نمی کند مثلا در جایی می گوید غرب، ممالک سیر هستند و شرق، ممالک گرسنه. در جایی دیگر، کمپانی های نفتی را مظهر غرب می داند. جلال به درستی آنومی دوره گذار را نشان می دهد. او این که توسعه شتابان چه بلایی بر سر جامعه ایرانی می آورد را به تصویر می کشد اما تناقض های آشکاری هم وجود دارد. مثلا او از عدم توسعه یافتگی روستاها گلایه دارد اما از سوی دیگر، از حضور تراکتور در روستاها انتقاد می کند. از یک طرف نداشتن صنعت و مصرف زدگی را نقد می کند اما از سوی دیگر، ورود صنایع جدید به ایران را نقد می کند و می گوید آنها دارند صنایع دستی ایران را از بین می برند.
کسرایی اضافه کرد: به لحاظ گفتمانی، جلال جاده ای را صاف می کند برای گروه هایی که بعدا به قدرت می رسند. در دهه های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ گفتمان چپ از قدرت قابل توجهی برخوردار است و کل علوم انسانی ایران تحت تاثیر گفتمان چپ بوده است و جلال هم بی نصیب از این داستان نیست. محصول تفکر جلال این بود که کلیت غرب چیز بدی است.
غلامرضا خاکی: آل احمد در ابتدای راه روشنفکری عام است اما بعدها به سمت روشنفکر خاص رفته است
غلامرضا خاکی از اساتید دانشگاه، بیان داشت: من عنوان بحثم را آل احمد، شاهدی در گذار از روشنفکری کافه‌ای تا حرفه‌ای گذاشته‌ام. ما با بزرگان به سه شیوه تقلیل، تجلیل و تحلیل می‌توانیم رفتار کنیم. وی افزود: مدیریت، دانشی است فرارشته‌ای و مصرف‌کننده نظریه است که در برایند دستاوردهای کاربردی دیگر دانش‌ها شکل گرفته و تکامل می یابد. هدف کلی این علم را می توان ایجاد امکان برای افزایش بهره وری دانست. تفکر انتقادی، هنر اندیشیدن درباره تفکر است. روشنفکران نقد می کنند زیرا وضع موجود را شکل برتر نمی بینند. تفکر انتقادی دو تبلور دارد؛ یکی مغلطه شناسانه و دیگری پرسشگرانه. آل احمد در ابتدای راه روشنفکر عام است اما بعدها به سمت روشنفکر خاص رفته است. روشنفکری حرفه ای، رویکردی سنجش گرایانه برای ارزیابی درستی فرض ها و باورهایی است که بر دیدگاه، نوع و عمل راهبردی مدیران تاثیر می گذارد. چالش های فکری که آل احمد در غرب زدگی با آن درگیر بوده است، عبارتند از عقلانیت ابزاری، معنویت گرایی، معنادار کردن کار و نسبیت گرایی محلی.
برای مطالعه اسلایدهای این سخنرانی می‌توانید فایل پیوست را دانلود نمایید:
